Cac bai tiểu luận về Phật giao của Trần Trọng Kim

Nho giáo, o giáo và Pht giáo là ba cái ngün gc vn hóa ca dân tc Vit nam ta t xa. Nho giáo dy ta bit cách x k tip vt, khin ta bit ng n cho phi o làm ngi. o giáo ly o làm ch t c v tr và dy ta nên ly thanh tnh vô vi ni yên lng. Pht giáo dy ta bit cüc i là kh não, a ta i vào con ng gii thoát, ra ngoài cüc o hóa iên o mà vào ch Nit-bàn yên vui.Ba hc thuyt y thành ra ba tôn giáo, ngi ta thng gi là Tam giáo, u có nh hng rt sâu v ng tin tng và s hành vi trong cüc sinh höt ca ta ngày xa. n nay cüc i thay i, ngi ta theo khuynh hng vt cht, coi r nhng iu o lÿ nhân ngha. ó cng là s di i bin hóa trong cüc i.i là bin hóa không có gì là thng nh. Mi mt cüc bin hóa li ging mt mt xích trong cái dây xích, ri cái n tip giáp cái kia, thành cái dây dài không bit âu là cùng tn. S bin hóa tün hoàn y, k thc ra không có gì là chün ích nht nh, chng qua là nó theo thi mà luân chuyn. Cái trc ta cho là tt, thì bây gi ta cho là xu; cái bây gi ta cho là hay, sau này ngi ta li cho là d. D d, hay hay vô thng vô nh, thành ra nh cái trò qü thüt làm cho ngi ta mê höc.Các bc thánh hin i trc, bit rõ nhng iu y, mün tìm ra mt con ng mà i trong ám ti tm m mt, nên mi lp ra hc thuyt n, tôn giáo kia a ngi ta i cho khi mc phi chông gai nguy him. Nho giáo, o giáo và Pht giáo u có mt quan nim nh th c. Song mi mt hc thuyt có mt tôn ch và mt phng pháp riêng hc o tu thân, cho nên cách lün lÿ, cách lp giáo và s hành o có nhiu ch khác nhau.Bàn v cn nguyên ca v tr, thì hc thuyt nào trong tam giáo cng ly cái lÿ tuyt i làm cn bn, cho vn vt sinh hóa u gc cái mt. Gi cái mt là thái cc, là o, là chân nh hay là thái h, danh hiu tuy khác, nhng vn là mt lÿ. Chia ra thì thành trm ng